ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی

منظور از سرمایه‌گذاری امن چیست و چه مشکلاتی را همراه دارد؟

سرمایه‌گذاری (Investment) در یک تعریف کلی به معنای خرید وسایل یا دارائی‌هایی، به امید سودآوری در آینده است که در علم اقتصاد و نیز علم ملی جایگاه ویژه‌ای دارد. به عبارتی دیگر سرمایه‌گذار پس از تحلیل و بررسی اوضاع اقتصادی اقدام به خرید، پس‌انداز و یا قرض اموالی را می‌نماید تا پس از یک بازه زمانی اصل سرمایه به همراه سود حاصل از آن به او برگردد. در این میان برخی سرمایه‌گذاری‌ها دارای ریسک زیاد و برخی دیگر از ریسک کمتری برخوردار هستند. عوامل زیادی را باید سرمایه‌گذار در نظر بگیرد تا بتواند یک سرمایه‌گذاری امن را ایجاد کرده و کمتر دچار مشکل شود و درواقع یک سرمایه‌گذاری پر سود اما کم‌خطر را انجام دهد که در ادامه بیشتر به این نوع سرمایه‌گذاری پرداخته می‌شود.

بررسی کلی بازار مالی جهت سرمایه‌گذاری در ایران

سرمایه‌گذاری در ایران با توجه به شرایط داخلی و خارجی کشور و نوسانات ارز و نیز تحریم‌ها همواره با چالش‌های فراوانی روبرو بوده است. در این شرایط پیش‌بینی میزان سودآوری سرمایه‌گذاری گاهی سخت به نظر می‌رسد.

اما اساساً سرمایه‌گذاری با ریسک همراه است در این بین نکته‌ای که وجود دارد این است که گاهی سرمایه‌گذاری امن باشد اما سود کمتری هم بدهد و در مقابل سرمایه‌گذاری با ریسک بالاتری سوددهی بیشتری با خود به همراه بیاورد‌. بهر حال سرمایه‌گذار با توجه به هدف خود از سرمایه‌گذاری، میزان نقدینگی و بررسی کامل شرایط اقدام به سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی می‌کند.

اگر به دنبال حفظ ارزش پول خود باشد، باید به سراغ بازارهای امن اما با سود کم برود.

انواع بازارهای سرمایه‌گذاری

1. طلا و سکه
2. بورس و فرابورس
3. ارز
4. مسکن
5. سپرده‌‌گذاری در بانک

کدام بازار مالی برای سرمایه‌گذاری امن مناسب است؟

در شرایط کنونی کشور که بازار سکه و ارز با نوسانات و تغییرات شدیدی همراه است، عملاً سرمایه‌گذاری در این دو بسیار پرخطر بوده و توصیه نمی‌گردد. همچنین بازار مسکن نیز با این‌که طی یک سال گذشته رشد چشمگیر داشته اما در مقابل رشد پایین ساخت‌وساز بوده و نیز در پی افزایش شدید قیمت مسکن، معاملات مسکن با کاهش زیادی روبه‌رو شده است. بنابراین سرمایه‌گذاری در این بخش نیز دارای ریسک فراوانی است‌.

بنابراین به گفته کارشناسان اقتصادی، با توجه به خطرپذیری و ناامن بودن سرمایه‌گذاری در بازار ارز، طلا و مسکن، سرمایه‌گذاری در بورس به سرمایه‌گذاران ریسک‌پذیر و سپرده‌های بانکی به سرمایه‌گذاران کم ریسک پیشنهاد می‌شود.

درواقع سرمایه‌گذاری در بازارهای سکه، ارز و مسکن از نوع غیر مولد است، در حالی که اگر سرمایه‌گذاران با آگاهی وارد بازار بورس شوند، سرمایه‌گذاری مولد را تجربه خواهند کرد.

شیوه سرمایه‌‌گذاری امن در بورس

طبق آمار به دست آمده طی نیمه اول سال ۹۷، بازار سرمایه با رکوردی بی‌سابقه مواجه شده و رشد ۱۰۲ درصدی داشته است که بر این اساس سرمایه‌گذاری در بورس به‌عنوان بهترین بازار سرمایه‌گذاری در ایران به شمار می‌آید.

به عقیده کارشناسان بهترین و مطمئن‌ترین راه برای سرمایه‌گذاری امن در بورس، آموزش و ورود از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری است. هم‌اکنون بیش از ۲۰۰ صندوق وجود دارد که ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی برای افراد مبتدی و تازه‌کار که قصد دارند سرمایه‌گذاری امنی را در بورس داشته باشند، اما بلد نیستند، با کمک کارشناسان مسلط به بورس شیوه سرمایه‌گذاری در بورس را به آن‌ها یاد می‌دهند.

نکات طلایی برای ایجاد سرمایه‌گذاری امن

همان‌طور که اشاره شد برای سرمایه‌گذاری امن و کم‌خطر باید با آگاهی و دانش قدم برداشت. در این راه یک سری نکات کلیدی وجود دارد که دانستن آن‌ها کمک بزرگی برای سرمایه‌گذاری امن به حساب می‌آید.

۱. سرمایه‌گذاری همواره با ریسک همراه است. پس باید منتظر هر اتفاق و ضرر و زیانی بود.

۲. سرمایه‌گذاری فرآیند بلندمدت است و نتایج آن در آینده مشخص خواهد شد.

۳. برای سرمایه‌گذاری نیاز نیست سرمایه‌گذار دارای تخصص خاصی باشد اما باید با اصول و تکنیک‌های سرمایه‌گذاری آشنا باشد.

۴. برای سرمایه‌گذاری نباید فرصت‌ها را از دست داد و بهتر است هر چه زودتر شروع کرد تا فرصت جبران وجود داشته باشد.

۵. زمان نقش مهمی در میزان ریسک سرمایه‌گذاری دارد. به طوری که هر چه بازه زمانی بیشتری باشد، قدرت ریسک‌پذیری بالاتر می‌رود در نتیجه سرمایه‌گذاری کم‌خطرتر خواهد بود.

۶. سرمایه‌گذاری در موارد مختلف امن‌تر از سرمایه‌گذاری تمام دارائی بر روی یک زمینه‌ است.

۷. سرمایه‌گذاری پروسه‌ای هزینه‌بر است و هر میزان پول بیشتری برای آن صرف شود، میزان ریسک آن نیز دچار تغییر خواهد شد.

جمع‌بندی

سرمایه‌گذاری فقط برای ثروتمندان نیست و هر فرد با هر مقدار دارایی بهتر است در شرایط کنونی که نرخ تورم و میزان نوسانات شاخص‌های اقتصادی زیاد است، اقدام به سرمایه‌گذاری پول‌های نقد خود کند. در این راه ارز، مسکن، طلا، بورس و سود بانکی پنج زمینه سرمایه‌گذاری در ایران هستند. میزان سودآوری سرمایه‌گذاری و ریسک آن رابطه مستقیمی با هم دارند. به عبارتی دیگر معمولاً سرمایه‌گذاری‌های امن سود کمتری داشته و هر چه میزان سود یک سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، به همان نسبت ریسک‌پذیرتر است. در این راه شناخت محیط سرمایه‌گذاری در امن بودن آن بسیار تأثیرگذار است. در اصل چنانچه سرمایه‌گذار با اطلاع کامل و دید دقیق وارد فضای سرمایه‌گذاری انتخابی شود، خطر کمتری داشته و میزان موفقیت او بیشتر است که در نتیجه سرمایه‌گذاری امنی خواهد داشت.

ریسک به ریوارد در معاملات

حد سود (Take Profit) و حد ضرر (Stop Loss) دو رکن بسیار مهم در هر معامله هستند و بدون مشخص کردن و یا ندانشتن آن‌ها نباید وارد هیچ موقعیت معاملاتی شوید!

ممکن است عبارت “ حد ضرر ” برای افراد بسیاری تداعی کننده یک مفهوم منفی باشد. چرا که فعال شدن حد ضرر یک معامله به این معناست که بازار طبق تحلیل و پیشبینی شما پیش نرفته و معامله شما با ضرر به پایان رسیده است. اما آیا “حد ضرر” واقعا یک مفهوم منفی‌ است؟

ضرر و زیان جزء جدایی ناپذیر در بازارهای مالی هستند. زمانی که بازار طبق تحلیل شما پیش‌ نمی‌رود، حد ضرر از وارد شدن زیان بیشتر به سرمایه شما جلوگیری کرده و در واقع “ حد محافظ ” سرمایه شماست.

منظور از ریسک این است که در صورت فعال شدن حد ضرر یک معامله، چه مقدار از سرمایه از دست خواهد رفت؟ طبق اصول مدیریت سرمایه، ریسک هر معامله بهتر است حداکثر 2 درصد حجم کل سرمایه شما باشد. برای مثال اگر اگر سرمایه کل حساب شما برابر با 1000 دلار است؛ در این حالت 2 درصد کل حساب شما برابر با 20 دلار است.

بنابراین در ازای انجام هر معامله شما مجازید تا تنها 20 دلار ریسک کنید. به بیان دیگر در صورتی که حد ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی ضرر آن معامله فعال شود، زیان حاصل از آن باید حدکثر برابر با 20 دلار باشد. کنترل زیان با انتخاب نقطه ورود صحیح و بررسی ریسک به ریوارد معامله امکان‌پذیر خواهد بود.

ریسک به ریوارد در بازارهای مالی

فعالیت در بازارهای مالی نوعی بازی احتمالات است و معامله‌گران نیز همواره به دنبال این هستند تا در ازای کمترین ضرر، بیشترین سود را در معاملات خود کسب کنند.

هیچ معامله بدون ریسکی در بازارهای مالی وجود نداشته و شما نمی‌توانید در هیچ زمانی به صورت قطعی در مورد سودآوردن بودن یک معامله تصمیم بگیرید. اما هنگامی که با یک موقعیت معاملاتی احتمالا سودده مواجه می‌شوید، می‌توانید با مدیریت ریسک وارد آن معامله شده و در ازای مشخص کردن حد ضرر، سود حاصل از معامله را ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی به دست آورید.

به بیان دیگر در زمان ورود به یک موقعیت معاملاتی باید میزان ریسک یا ریوارد آن معامله را مقایسه کنید و تنها زمانی یک معامله را انجام دهید که نسبت ریسک به ریوارد معقولی داشته باشد؛ یعنی سود احتمالی معامله از ضرر احتمالی معامله بیشتر باشد.

بررسی ریسک به ریوارد مشخصه اصلی تمامی استراتژی‌های معاملاتی بوده و یکی از اصلی‌ترین مفاهیم مدیریت سرمایه است. اگر قصد ماندگاری و کسب سود مستمر در بازارهای مالی علی الخصوص بازار پر نوسان ارزهای دیجیتال را دارید می‌بایست در وهله اول یک استراتژی معاملاتی برای خود ایجاد کنید و در وهله دوم میزان ریسک به ریوارد در آن استراتژی را مشخص کنید.

ریسک به ریوارد معاملات را عموما به صورت نسبت مشخص می‌کنند و به آن R/R (آر به آر) می‌گویند. برای محاسبه ریسک به ریوارد نیز کافیست مقدار ضرر احتمالی معامله را بر مقدار سود احتمالی آن تقسیم کنید. هر چقدر نسبت ریسک به ریوارد یک معامله عدد کوچکتری باشد، آن معامله یک معامله بهینه و استاندارد خواهد بود. اگر تمامی معاملات شما دارای ریسک به ریوارد 1:2 باشد، هیچگاه در بازارهای مالی دچار زیان نخواهید شد.

منظور از ریسک به ریوارد 1:2 این است که مقدار سود احتمالی در معامله شما ( حد سود) دو برابر مقدار زیان احتمالی (حد ضرر) شما باشد.

یک مثال از ریسک به ریوارد

فرض کنید بیت کوین در یک روند نزولی در حال نزدیک شدن به یک سطح حمایتی بوده و تحلیل شما این است که روند نزولی در همین سطح حمایتی متوقف می‌شود و شاهد برگشت قیمت خواهیم بود؛ بنابراین قصد دارید یک معامله خرید در این سطح حمایتی ایجاد کنید.

قبل از هر چیزی می‌بایست حد ضرر و حد سود برای معامله خود مشخص کنید.

• زمانی که بازار مطابق با تحلیل شما حرکت کند با مشخص کردن حد سود، معامله شما به موقع بسته شده و سود حاصل از معامله تحقق خواهد یافت.
• زمانی که بازار مطابق با تحلیل شما حرکت نکند، با مشخص کردن حد ضرر، معامله شما به موقع بسته شده و سرمایه شما از ضرر بیشتر محافظت خواهد شد.

در یک معامله به صورت کلی، حد ضرر برابر با ریسک و حد سود برابر با ریوارد شما خواهد بود. بنابراین با استفاده از ریسک به ریوارد می‌توانید نقاط ورود به معاملات را مدیریت کنید تا ریسک به ریوارد معقولی داشته باشید و از این طریق بتوانید سرمایه خود را به صورتی بهینه‌تر مدیریت کنید.

همانطور که در قسمت قبل توضیح داده شد بهترین نسبت ریسک به ریوارد در معاملات نسبت 1:2 بوده و اگر تمامی این معاملات را بر اساس همین نسبت تنظیم کنید، می‌توانید برای همیشه در بازارهای مالی ماندگار و سودآور باشید.

نکته مهم

بازارهای مالی عموما از یک روند قیمتی پیروی می‌کنند و همواره توصیه می‌شود تا موقعیت‌های معاملاتی خود را هماهنگ با روند تنظیم کنید. برای مثال اگر بازار در یک روند صعودی قرار دارد بهتر است شما نیز با روند صعودی هماهنگ باشید و موقعیت‌های معاملاتی خرید را بررسی کرده و انجام دهید.

اما اگر بازار در یک روند نزولی قرار گرفته بهتر است حتی الامکان از وارد معاملات خرید نشوید و در صورت فعالیت در بازارهای دو طرفه، موقعیت‌های معاملاتی فروش را مد نظر قرار دهید.

گفتیم که در شرایط عادی بهتر است نسبت ریسک به ریوارد معاملات شما 1:2 باشد. اما اگر اسکلپر (Scalper) هستید و یا استراتژی معاملاتی شما به گونه‌است که در تایم فریم پایین معامله می‌کنید، می‌توانید در خلاف جهت روند و با ریسک به ریوارد 1:1 معامله کنید.

سخن پایانی

در مطلب فوق به توضیح ریسک به ریوارد پرداختیم. با استفاده از مفهوم ریسک به ریوارد می‌توانید معاملاتی که بر اساس هیجان و احساسات شکل می‌گیرند را کاهش داده و معاملات منظم‌تری را تجربه کنید. به منظور تعیین ریسک به ریوارد کافیست حد ضرر و حد سود معامله خود را به صورتی دقیق مشخص کنید. به این ترتیب نقاط ورود به معامله را به صورتی دقیق‌تر مشخص خواهید کرد و به نوعی بهترین معاملات و نقاط ورود را فیلتر می‌کنید و از این طریق ریسک حساب خود را به حداقل مقدار ممکن می‌رسانید.

در این باره بیشتر بخوانید: سیگنال ارز دیجیتال چیست؟

در این باره بیشتر بخوانید: آشنایی با اشتباهات رایج تریدرها و درمان آن

منظور از عبارت R/R چیست؟

نسبت ریسک به ریوارد R/R (آر به آر) نامیده می‌شود و از تقسیم مقدار ریسک به مقدار ریوارد معامله به دست می‌آید.

مدیریت ریسک در بورس چیست؟ | انواع ریسک و محاسبه آن

«سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی همیشه با ریسک همراه است!» اما مفهوم سرمایه‌گذاری، بازارهای مالی و ریسک چیست؟ اگر ما بخواهیم پس‌انداز، پول یا سرمایه خود را وارد بازار کنیم، چطور می‌توانیم سود و زیان خود را پیش‌بینی یا محاسبه کنیم؟سرمایه‌گذاری در بازارهای مختلف به یک موضوع مطرح تبدیل شده است و بسیاری از افراد که به دنبال کسب سود هستند، سرمایه خود را در این بازار قرار می‌دهند تا با انجام معاملات گوناگون به هدف خود برسند. اما موضوعی که وجود دارد، این است که سرمایه‌گذاری همیشه به سود منجر نمی‌شود، بلکه گاهی اوقات ضرر و زیان بسیاری نیز به همراه دارد. از همین رو شما باید با ارکان اصلی بازار بورس آشنا شوید تا بتوانید بهترین عملکرد را داشته باشید. ریسک در بورس یکی از این ارکان به شمار می‌آید.

حال بسیاری از افراد با شنیدن نام ریسک به یاد خطر و ضرر می‌افتند، درحالی‌که این چنین نیست. در معنای کلی ریسک را می‌توان نا اطمینانی به آینده تعریف کرد که در برخی از مواقع اتفاقات مثبتی را به همراه دارد و گاهی اوقات اتفاقات منفی. بنابراین می‌توان گفت ریسک هر دو بعد مثبت و منفی را پوشش می‌دهد، از همین رو توجه به این مسئله اهمیت دارد. در این مطلب قصد داریم تا با ارائه تعریف هریک از مفاهیم نامبرده، دید واضحی را به شما ارائه دهیم تا بتوانید از پول خود سود خوبی دریافت کنید. علاوه بر این موارد، موضوع دیگری وجود دارد که بررسی آن می‌تواند برای موفقیت در بازار بورس به شما کمک ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی کند و آن مفهوم ریسک در بورس است. بنابراین با ما همراه باشید تا اطلاعات خود را با شما در میان بگذاریم.

سرمایه‌گذاری چیست و در کجا می‌توان سرمایه‌گذاری کرد؟

سرمایه‌گذاری یا (investment) به معنی چشم‌پوشی از منافع کنونی‌ برای دستیابی به موفقیت مالی یا رفاه بیشتر در آینده صورت می‌گیرد. مثلاً شما مقداری پول دارید که می‌توانید هم‌اینکه آن را خرج کرده و وسایل موردنیاز زندگی‌تان را خریداری کنید؛‌ اما شما به‌جای این‌کار بخش اعظم پول خود را وارد بازار می‌کنید تا بتوانید در چند سال آینده سود خوبی از پول خود بدست بیاورید و بتوانید نیازهای بیشتری را با آن پوشش دهید. بازارهای زیادی وجود دارند که شما می‌توانید پول خود را در آن‌ها سرمایه‌گذاری کنید. مانند بازار املاک، کالا، بورس ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی و اوراق بهادار و …. اما با توجه به سیاست‌های اخیری که دولت در پیش گرفته است، از اواخر سال گذشته اکثر مردم کشورمان سرمایه‌های خود را وارد بازار «بورس» کرده‌اند. می‌توان گفت دیگر مثل گذشته بورس تنها برای عده خاصی از افراد نبوده و در حال حاضر بیشتر مردم عام هم جزو سهام‌داران بورس کشور هستند.

مطمئناً همه با هدف کسب سود و منفعت وارد بورس می‌شوند اما سودده بودن بورس به عوامل بسیار زیادی بستگی دارد که تشخیص این عوامل نیازمند دانش مالی فراوان است. دستیابی به دانش بورسی ممکن است چند سال طول بکشد و به تجربه نیاز داشته باشد. اما یک‌سری مفاهیم خاص در این بازار وجود دارند که توجه به آن‌ها می‌تواند دانش‌ اولیه سرمایه‌گذاری را در اختیار افراد قرار دهد تا بتوانند سرمایه‌های بورس خود را به‌درستی مدیریت کنند. از مهم‌ترین مفاهیمی که سرمایه‌گذاران بورس باید از آن آگاهی داشته باشند، مفهوم بازده یا ریسک در بورس است که در ادامه به بررسی هریک از آن‌ها خواهیم پرداخت.

بازده در سرمایه‌گذاری بورس چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

بازده مهم‌ترین و اولین مفهومی است که سرمایه‌گذاران علاقه زیادی به محاسبه آن دارند. در واقع بررسی بازده سهام بورس، ایشان را از مقدار سودهایی که کسب کرده‌اند آگاه می‌کند. اما بازده همیشه هم مثبت نیست و ممکن است برخی سرمایه‌گذاران در حین محاسبه بازده سهام خود متوجه بازده منفی (زیان) سهم خود شوند. محاسبه بازده مثبت یا منفی یک سهم در بورس دارای فرمول ساده‌ای است که این فرمول به ‌صورت زیر است:

• فرمول محاسبه بازده یک سهم:
• فرمول محاسبه درصد بازده:
  طبق این فرمول اگر ما هر واحد سهمی را به قیمت 500 تومان خریده باشیم و پس از گذشت سه ماه قیمت هر واحد سهم به 520 هزار تومان رسیده باشد اما هنوز مجمع سالیانه تقسیم سود آن سهم برگزار نشده باشد (سود نقدی تعلق نگرفته باشد)، بازده این سهم به شکل زیر خواهد بود:
  20 = 0 + 500 – 520
  25 = 20 ÷ 500

حالا تصور کنید 6 ماه از خرید سهم فوق بگذرد و قیمت آن سهم به 450 کاهش پیدا کند، اما در مجمع سالیانه مقدار سود نقدی 120 تومانی به سهم تعلق گرفته باشد. در چنین شرایطی محاسبه بازده به شکل زیر خواهد بود:
50- = 500 – 450
1/0- یعنی 10- درصد بازده = 500 ÷ 50-
البته بررسی بازده یک سهم به تنهایی کافی نبوده و به همراه بازده، همیشه باید مقدار ریسک در بورس را نیز محاسبه کنیم. چراکه این دو مفهوم همیشه در کنار هم به کار برده می‌شوند و ارتباط مستقیمی با هم دارند.

ریسک در بورس چیست و ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی چگونه محاسبه می‌شود؟

ریسک در لغت به معنی «خطر کردن» است. در واقع شما با خرید یک سهم، براساس پیش‌بینی‌های خود عمل کرده و از سود و زیان سهم موردنظر اطمینان 100 درصد ندارید اما به امید کسب سود، خطر کرده و سهم موردنظر را خریداری می‌کنید. هرچقدر نوسان قیمت آن سهم شدیدتر باشد، مقدار ریسک بالاتر و هرچقدر نوسان قیمت آن ملایم‌تر باشد، ریسک آن سهم کمتر خواهد بود. اگر بخواهیم مقدار ریسک در بورس یک سهم را محاسبه کنیم، به عملیات ریاضی پیچیده‌ای نیاز خواهد بود. اما برای یک سرمایه‌گذار عادی بورس چنین محاسبات پیچیده‌ای برای مشخص شدن درصد ریسک در بورس لازم نیست. همین‌که یک حساب سرانگشتی کنید، می‌توانید به مقدار کلی ریسک در بورس سهم خود دست پیدا کنید.

یک مثال ساده از ریسک در بورس

برای مثال تصور کنید که شما پیش‌بینی می‌کنید یک سهم خاص تا شش ماه آینده به 50 درصد سود برسد و با همین پیش‌بینی سهم مورد نظر را خریداری می‌کنید. پس از گذشت زمان موردنظر، آن سهم به 20 درصد سود می‌رسد. به‌نظر شما ریسک چنین سرمایه‌گذاری چقدر بوده است؟ می‌توان گفت ریسک چنین خریدی بسیار بالا بوده است، چراکه 30 درصد از پیش‌بینی شما کمتر سود داده است. حالا اگر سهم دیگری را با پیش‌بینی دریافت 10 درصد سود به مدت یک‌ماه خریداری کرده باشیم، اما پس از گذشت یک‌ماه سهم مورد نظر به سود 25 درصدی رسیده باشد، آیا این خرید هم دارای ریسک بوده است؟ می‌توان گفت، ریسک چنین سهمی 15 درصد بالاتر از محاسبه شما بوده است. نکته قابل توجه در این مثال‌ها این است که ریسک تنها مقدار اختلاف پیش‌بینی شما با نتیجه واقعی است.

انواع ریسک در بورس کدامند؟

سرمایه‌گذاری که در بازار بورس مشغول به فعالیت شده است، در طول زمان بارها با ریسک‌های گوناگون مواجه خواهد شد. حال برای آن که این فرد بتواند تحلیل درستی انجام دهد باید با انواع ریسک در بورس آشنا باشد. در حالت کلی انواع ریسک در این بازار را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد؛ ریسک سیستماتیک و ریسک غیر سیستماتیک. اکنون برای بسیاری از کاربران سوال پیش می‌آید که تفاوت این دو نوع ریسک در چیست که در ادامه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.

اولین نوع از ریسک در بورس، ریسک سیستماتیک است. این ریسک به‌طورمعمول وابسته با شرایط سیاسی و اقتصادی کشور خواهد بود، از همین رو امکان حذف آن وجود ندارد. از جمله مواردی که باعث ایجاد ریسک سیستماتیک می‌شوند، می‌توان به مواردی چون تغییر نرخ تورم، شرایط سیاسی و سیاست‌های کلان اقتصادی اشاره کرد. مسلما امکان اجتناب از چنین مواردی وجود ندارد و تاثیر آن‌ها برای تمام شرکت‌ها خواهد بود.

همان‌طور ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی که از نام این ریسک مشخص است، امکان اجتناب و دوری از آن با استفاده از برخی روش‌ها وجود دارد. باید متذکر شد که دلیل و منشا بروز چنین ریسکی، اکثرا به داخل شرکت مربوط می‌شود. برای مثال می‌توان به عملکرد ضعیف مدیرعامل یک شرکت، ضعیف ظاهر شدن در برابر رقبا، اعتصاب کارکنان شرکت، قدیمی شدن محصولات قابل سرمایه‌گذاری، عملکرد غلط سهام‌داران و … اشاره کرد. در واقع ریسک غیرسیستماتیک نه بر روی تمام سهام، بلکه تنها روی یک سهام خاص اعمال شده و به شرایط درون‌سازمانی آن سهم مربوط می‌شود. البته توجه داشته باشید که راهکارهای گوناگونی وجود دارد که می‌توانید از طریق آن‌ها احتمال چنین ریسکی را نیز کاهش دهید. برای مثال یکی از این راهکارها استفاده از تئوری سبد در بازار بورس است.
برای مثال ممکن است در مورد سهم x، اتفاقاتی مانند عملکرد ضعیف شرکت، رفتار نامناسب سهامداران، کاهش فروش محصولات، کاهش تنوع محصولات، رقابت ضعیف، اعتصاب کارکنان، کاهش مقدار تولید و … بر کاهش نرخ آن سهم تاثیر داشته باشد. در این‌صورت بررسی شرایط آن سهم، می‌تواند شما را از خرید چنین سهم پرریسکی منصرف کند که در اکثر مواقع قابل پیش‌بینی و اجتناب است.

چطور می‌توانیم بازده و ریسک در بورس خود را بهتر مدیریت کنیم؟

مدیریت کردن ریسک در بورس از اهمیت فراوانی برخوردار است. در واقع اگر ما هیچ مدیریتی بر روی سهام خود نداشته باشیم، مقدار سود و زیان خود را نیز نمی‌توانیم محاسبه کنیم؛ در چنین شرایطی می‌توانیم بگوییم که سهام خود را به دست باد سپرده‌ایم و هر اتفاقی برای آن بیفتد، ما نمی‌توانیم در روند سود و زیان آن مداخله کنیم. این در حالی است که سرمایه شما در تمام مراحل خرید سهم باید تحت نظارت و مدیریت مستقیم شما باشد.

مدیریت سهام چه ارتباطی با ریسک در بورس دارد؟

اگر یک کاربر مبتدی بورس هستید، با استفاده از نکات زیر می‌توانید مدیریت سهام خود را در دست بگیرید و از سرمایه‌گذاری خود، بسیار بیشتر از زیان‌هایتان، سود ببرید (چراکه هم سود و هم زیان همیشه وجود دارد):

• اگر اطلاعات سرمایه‌گذاری شما در بورس کم است یا نمی‌خواهید ریسک بالا انجام دهید، به‌جای خرید سهام مستقیم، اقدام به خرید واحد صندوق‌های سرمایه‌گذاری کنید. (این واحدها مجموعه‌ای از سهام برتر هستند که ریسک پایینی دارند و با خرید آن‌ها شما به صورتی غیرمستقیم سهامدار بورس خواهید بود)
• قبل اینکه وارد بازار سرمایه‌گذاری در بورس شوید، از دانش کافی خود نسبت به این بازار اطمینان حاصل کنید.
• اگر به سرمایه‌گذاری در بورس علاقه دارید، اما دانش کافی ندارید، می‌توانید از دانش سایر افراد حرفه‌ای در این زمینه استفاده کرده و از ایشان مشورت بگیرید.
• هرگز تمام پول خود را به خرید یک سهم خاص اختصاص ندهید. به‌جای آن پول خود را تقسیم کرده و با هر بخش آن یک نوع سهم از بازارهای متنوع پتروشیمی، کالا، صنایع غذایی، صنایع فولاد و …. را خریداری کنید. در این‌صورت با ضرر کردن یک سهم، دیگر گزینه‌ها زیان‌ وارده را جبران خواهند کرد.
• بهتر است برای ورود به بازار بورس، دید بلند مدتی داشته باشید.
• رفتارهای هیجانی و پر ریسک در بورس بسیار دیده می‌شود و همین رفتارها ممکن است روی شما نیز تاثیر گذاشته و باعث شود ضررهای زیادی را متحمل شوید. اما اگر بتوانید در چنین شرایطی احساسات و هیجانات خود را کنترل کنید، در نهایت دچار خرید و فروش‌های غیرمنطقی نخواهید شد.

• در سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت یا میان‌مدت در بورس، برای خود حداکثر و حداقل سود و زیان را مشخص کنید تا با رسیدن به حداکثرها یا حداقل‌ها بتوانید سهام خود را بهتر مدیریت کنید. (مثلاً اگر بیش از 10 درصد در یک ماه در خرید یک سهم وارد ضرر شدید، آن را بفروشید یا اگر حداکثر در خرید یک سهم به 50 درصد سود در دو ماه رسیدید، آن را بفروشید)

ریسک فردی در بورس چیست؟

افراد به‌طورکلی به سه دسته ریسک‌پذیر، ریسک گریز و افرادی میانه این دو تقسیم می‌شوند که بر اساس شرایطی که دارند، انتخاب‌هایی را انجام می‌دهند. در حقیقت ریسک فردی در بورس تعیین می‌کند که امکان موفقیت وجود دارد یا خیر. باید متذکر شد که فعالیت در بازار بورس نیاز به ریسک‌پذیری بالایی دارد و برای افرادی که چنین توانایی ندارند، مناسب نخواهد بود. در چنین شرایطی شاهد سرمایه‌گذاری افراد ریسک گریز در بانک‌ها هستیم یا عده‌ای دیگر نیز سرمایه‌گذاری با اوراق مشارکت را انتخاب می‌کنند.

سرمایه گذاری بدون ریسک در بورس

در شرایط دیگر، بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند که از ریسک مربوط به سرمایه گذاری دوری کنند، چراکه حاضر به از دست دادن بخشی از سرمایه خود نیستند. توجه داشته باشید که برخی از بازارها، مانند بازار مربوط به ارزهای دیجیتال ریسک بالایی دارند و اگر شما به دنبال سرمایه گذاری بدون ریسک در بورس هستید، نباید به سراغ چنین بازاری بروید.

از طرفی شرایطی برای افرادی که به دنبال بازارهایی با ریسک کم هستند نیز به وجود آمده است. برای مثال سرمایه گذاری در صندوق‌ها یکی از شیوه‌ها با کمترین ریسک در بورس است، زیرا مدیریت آن‌ها توسط گروهی از کارشناسان حرفه‌ای انجام خواهد شد که استراتژی‌های لازم برای رویارویی با شرایط را دارند. البته این نکته را در نظر بگیرید که صندوق‌ها نیز انواع گوناگونی دارند که ریسک مربوط به هرکدام متفاوت است.

ابزارهای مدیریت ریسک سرمایه گذاری در بورس

علاوه بر کارکرد تامین مالی واحدهای اقتصادی دارای کسری، مقابله با ریسک همراه با سرمایه گذاری و به ویژه ریسک ناشی از نوسان های قیمتی از دیگر کارکردهای مهم بازار سرمایه است.

این کارکرد بازار سرمایه، از طریق بکارگیری ابزارهایی تحت عنوان ابزارهای مشتق انجام می شود. اطلاق مشتق به این ابزارها به آن دلیل است که ارزش این ابزارها بر اساس ارزش اوراق یا دارایی های دیگر تعیین می شود و در واثع مشتق از دارایی های دیگر است.

اگر چه گروهی از سرمایه گذاران بمنظور کسب سود این ابزارها را معامله می کنند، اما کارکرد اصلی این گونه ابزارها، مقابله با ریسک سرمایه گذاری در بورس همراه با نوسان های قیمت دارایی های مندرج در این ابزارهاست. معامله گران این ابزارها تلاش می کنند که با پذیرش هزینه اندک از مدیریت ریسک در بورس زیاد نوسان قیمت اجتناب و آن را به سایر سرمایه گذاران منتقل کنند.

مهم ترین ابزارهای مشتق بازار سرمایه عبارت هستند از :

شما به عنوان یک تریدر ( معامله گر ) در بازار بورس با تمامی قوانین و قرارداهایی که وجود دارند و قابل انجام هستند، بطور کامل آشنا و مسلط شوید. با این کار هم درصد سودآوری و موفقیت خود را افزایش می دید و هم اینکه مدیریت ریسک در بازار بورس را به نحو شایسته انجام می دهید.

در ادامه با چند نوع قرارداد مهم آشنا خواهید شد.

قراردادهای اختیار معامله و تاثیر آن در مدیریت ریسک در بورس

اختیار معامله قرارداری دو طرفه بین خریدار و فروشنده است. بر اساس آن خریدار قرارداد، حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرار داد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. بنابراین بر اساس این قرارداد دو طرف توافق می کنند که در آینده معامله ای انجام دهند.

در این معامله خریدار اختیار معامله، در ازای پرداخت مبلغ معینی حق خرید یا فروش دارایی مندرج در قرارداد را در زمانی مشخصی با قیمتی که هنگام بستن قرار داد تعیین شده است بدست می آورد. از طرف دیگر فروشنده قرارداد اختیار معامله در مقابل اعطای این حق به خریدار با دریافت مبلغ معینی هنگام عقد قرارداد بر اساس مفاد قرارداد، آماده فروش دارایی مذکور است.

چنان که از تعریف قرار داد اختیار معامله پیداست، دارنده قرارداد در اعمال حق خود مختار است. به عبارت دیگر هیچ تعهد و الزامی ندارد و در صورت صرف نظر او از اجرای قرارداد مبلغی را که در اعزای این حق، پرداخته است از دست می دهد. از طرف دیگر، فروشنده در صورت خواست خریدار مجبور به اجرای قرارداد است. قراردادهای اختیار معامله خود به دو دسته تقسیم می شوند.

الف) قرارداد اختیار خرید

دارنده این ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی نوع اختیار معامله حق دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت مشخصی در دوره زمانی معینی بخرد. در ادامه دو حالت خرید و فروش قرارداد اختیار در قالب مثال توضیح داده می شود.

فرض کنید یک سرمایه گذار تصمیم می گیرد که اختیار خرید 100 سهم شرکت الف را با قیمت توافقی 10000 ریال بایت هر سهم، خریداری کند. قیمت جاری سهم مزبور 9800 ریال تاریخ انقضای قرارداد چهار ماه و قیمت قرار داد اختیار معامله بابت هر سهم 500 ریال است.

نتیجه این قرارداد:

بنابراین این سرمایه گذاری اولیه 80 هزار ریال است. اگر قیمت سهم در تاریخ انقضای قرارداد کمتر از 10 هزار ریال باشد، بطور قطع سرمایه گذار قرارداد را به اجرا نمی گذارد. چون خریدن سهمی که قیمت روز ان کمتر از 10 هزار ریال است با قیمت توافقی 10 هزار ریال عاقلانه نیست. همچنین انجام این چنین قراردادی با هیچ یک از ابزارهای مدیریت ریسک در بازار بورس هماهنگ نبوده و کاملا مشخص است که آینده روشنی نخواهد داشت.

در این وضعیت سرمایه گذار میزان سرمایه گذاری اولیه خود را از دست می دهد. اما اگر قیمت سهم در تارریخ سر رسید بیشتر از 10 هزار ریال باشد سرمایه گذار قرارداد را به اجرا می گذارد. فرض کنید قیمت سهم به 11 هزار و 500 ریال خریداری کند. اگر او در همان زمان سهم خود را در بازار بفروش برساند، 150 هزار ریال بدون در نظر گرفتن هزینه های معاملاتی سود می کند. با در نظر گرفتن هزینه اولیه خرید قرارداد اختیار معامله سود خالص سرمایه گذار 100 هزار ریال است.

آشنایی کامل با قرارداد اختیار فروش و قرارداد اختیار خرید

ب) قرارداد اختیار فروش

این قرارداد به دارنده حق می دهد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت توافقی در دوره زمانی مشخص بفروشد. در حالی که خریدار قرارداد اختیار خرید به امید افزایش قیمت آن را می خرد. خریدار قرارداد اختیار فروش پیش بینی می کند که قیمت در آینده کاهش خواهد یافت.

سرمایه گذاری را در نظر بگیرید که قرارداد اختیار فروش 100 سهم شرکت الف را با قیمت توافقی 700 ریال خریداری می کند. فرض کنید که قیمت جاری سهم مزبور 6500 ریال، تاریخ انقضای قرارداد سه ماه بعد و قیمت قرارداد برای هر سهم 700 ریال باشد. بنابراین سرمایه گذاری اولیه 70 هزار ریال است.

چون قرارداد اروپایی است فقط در زمان انقضا قابل اجراست و در صورتی که قیمت در آن زمان کمتر از 7000 ریال باشد اجرا می شود.

به نمونه قرارداد در این مثال توجه کنید:

فرض کنید قیمت سهم شرکت الف در تاریخ انقضا 5500 ریال باشد. سرمایه گذار می تواند بر اساس قرارداد 100 سهم را با این قیمت بخرد و با قیمت 700 ریال بفروشد و 150 هزار ریال سود به دست آورد. اگر 70 هزار ریال سرمایه گذاری اولیه را از این مبلغ کم کنیم سود خالص سرمایه گذار 80 هزار ریال خواهد بود.

در این راهبرد نیز تضمینی وجود ندارد که سرمایه گذار سود کند. اگر قیمت کالا در زمان انقضا بیشتر از 7000 ریال باشد، قرارداد اختیار فروش ارزش ندارد و سرمایه گذار مبلغ 70 هزار ریال سرمایه گذاری اولیه را از دست می دهد.

قراردادهای آتی

تمامی انواع کالا رامی توان هر روز در بازار آنی ( نقد ) دادوستد کرد. در این بازارها خریدار و فروشنده برای تحویل آتی کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با یکدیگر به توافق می رسند.

وقتی قیمت آتی دادوستد نوسان داشته باشد معامله گران با ریسک روبه رو خواهند بود، زیرا ممکن است ارزش موجودی آنها بطور چشمگیری تغییر یابد.

برای مدیریت ریسک سرمایه گذاری در بورس و انواع قراردادهای خرید و فروش خود در برابر تغییرات ناگهانی قیمت. خریدارن و فروشندگان می توانند به بازار تحویل آتی روی آورند که در آن قراردادهای تحویل آتی برای تحویل کمیت و کیفیت مشخصی از یک کالا با یک قیمت مشخص در یک زمان معین تنظیم می شود.

در این نوع قرارداد چه تعهدی شکل می گیرد؟

بر اساس این قرارداد خریدار متعهد می شود که مقدار مشخصی، از یک کالا را در تاریخ معین با قیمت معینی از فروشنده تحویل بگیرد. فروشنده متعهد می شود که کالای مدنظر را بر اساس مفاد قرار داد در همان تاریخ و با همان قیمت به خریدار تحویل دهد.

در سر رسید قرارداد تحویل آتی، فروشنده با دریافت قیمت کالای موضوع قرار داد را به خریدار تحویل می دهد و تسویه انجام میشود. به عبارت دیگر تسویه قراردادهای آتی به صورت تحویل فیزیکی کالاست.

قراردادهای تحویل آتی، نوعی موافقت نامه خصوصی بین دو طرق دادوستد است. بنابراین مفاد آن استاندارد نیست و از سوی دیگر بازار مشخصی برای خرید و فروش قراردادهای تحویل آتی وجود ندارد.

کاستی های قراردادهای تحویل آتی کالا به ایجاد بازارهای داد و ستد قرارداد پیمان آتی در بازاری به نام بورس آتی کالا منجر شده است. این قرارد امکان دادوستد دست دوم نیز دارد. قرارداد تحویل آتی برای انواع کالا، اوراق بهادار و شاخص قابل اجراست. تسویه آن معمولا از طریق نهاد تسویه انجام می شود.

تفاوت خرید سهام با خرید قرارداد آتی سهام چیست؟

برای خرید سهام، سرمایه گذار باید همه پول را بپردازد اما در خرید قرارداد آتی سهام سرمایه گذار تنها با پرداخت درصدی از پول که بورس به نام وجه تضمین می گیرد، می تواند مطمئن باشد که سهام مدنظر خود را در تاریخ تعیین شده با قیمت مندرج در قرارداد خریداری خواهد کرد.

وجه تضمین هم دقیقا به این علت از طرف بورس از خریدار و فروشنده قراردادهای آتی دریافت می شود که طرفین قرارداد به تعهدات خود مبنی بر تحویل سهام با قیمت مشخص در تاریخ تعیین شده پایبند باشند.

نکته قابل توجه این موضوع است که در بازار سرمایه ایران قرارداد آتی صرفه محدود به سهام نیست بلکه در بورس کالای ایران نیز قراردادهای آتی سکه بهار آزادی دادوستد می شود.

از آنجایی که قراردادهای آتی جز اوراق بهادار بسیار پر ریسک محسوب می شوند لازم است سرمایه گذاران حتی در صورت داشتن ریسک پذیری بالا قبل از ورود به این عرصه شناخت کافی را در خصوص ابعاد و جزئیات قراردادهای آتی بدست آورند.

منابع ریسک‌ شرعی سرمایه‌گذاری در بازارهای سهام بین‌المللی‌

جریان بین‌المللی‌ سرمایه به‌عنوان یک جریان موثر در رشد و توسعه اقتصادی جوامع از سوی کارشناسان اقتصادی مطرح می‌باشد که این جریان به دو طریق سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم ( FDI ) و غیر مستقیم ( FPI ) محقق می شود. در بعد غیر مستقیم سرمایه‌گذاری خارجی که از آن به‌عنوان سرمایه‌گذاری در سبد مالی سایر کشورها یاد می‌گردد، سرمایه‌گذاران با انواع مختلفی از ریسک‌های مالی، حقوقی و . مواجه هستند. با این حال در فضای تامین مالی اسلامی، سرمایه‌گذاران مسلمان در خارج از کشورهای خود با ریسک شریعت نیز مواجه هستند.

منبع ریسک شریعت متناسب با نوع کشور و بازار مالی که در آن اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کنند، متفاوت می‌باشد که در این نوشتار درصدد تبیین منابع ریسک‌ شریعت در بازار سهام کشورهای مختلف برای سرمایه‌گذاران مسلمان خصوصاً سرمایه‌گذاران ایرانی که علاقمند هستند با رعایت اصول شریعت در بازارهای سهام بین‌المللی‌ سرمایه‌گذاری نمایند، خواهیم پرداخت.

بیشتر شرکت‌های در دسترس سرمایه‌گذاران مسلمان در بازارهای سهام، شرکت‌هایی با فعالیت‌های مختلط (ترکیبی) هستند به این معنی که در کنار انجام فعالیت‌های مبتنی بر شریعت برخی از فعالیت‌های ناسازگار با شریعت را نیز در کنار و یا ترکیب فعالیت‌های اصلی خود دارند. این امر در ارتباط با شرکت‌های فعال در بسیاری از کشورهای اسلامی همانند کشورهای حوزه خلیج فارس (امارات متحده عربی، عربستان و . ) و جنوب شرق آسیا (مالزی، اندونزی و . ) نیز حاکم است.

از مهم‌ترین دلایل حاکم شدن این فضا در گستره بازارهای سهام جهانی موارد زیر است:

۱. چارچوب تامین مالی جهانی خود مبتنی بر شریعت نیست. شرکت‌ها معمولاً نیازهای مالی خود را از طریق نهادها و ابزارهای مالی متعارف تامین می‌کنند. برای مثال، عدم وجود بانک‌های اسلامی در بسیاری از کشورها برای حمایت از معاملات برون مرزی مسئله خیلی بزرگی است. به همین ترتیب، بازارهای سرمایه اسلامی برای تسهیل تجارت در بسیاری از حوزه‌های قضایی توسعه یافته نیستند، بیمه اسلامی (تکافل) یا کم است یا برای پوشش ریسک تجارت مرتبط وجود ندارد. این سطح از شکاف بدون هیچگونه انتخابی به جز دریافت خدمات از منابع متعارف رفع نخواهد شد. بنابراین بسیاری از شرکت‌ها به ناچار و به دلیل فقدان عمق و تنوع ابزارها و نهادهای مالی اسلامی با بخش تامین مالی متعارف در ارتباط می‌باشند که همین امر مبتنی بر شریعت بودن فعالیت آنها برای سرمایه‌گذاران مسلمان علاقمند به سرمایه‌گذاری در بازارهای سهام جهانی با ابهام همراه می‌کند.

۲. در بسیاری موارد، شرکت‌ها توسط غیر مسلمانان تاسیس یا مدیریت شده‌اند که گرچه به‌ طور کامل نیازهای حقوقی و قانونی حوزه قضایی خاصی را برآورد نمی‌کنند. نیازی به پیروی از قوانین شریعت برای فعالیت خود نمی‌بینند. چنین شرکت‌هایی ممکن است در فعالیت‌های تجاری غیرقانونی همراه با مجازات (مثل قرض گرفتن با بهره یا به دست آوردن بهره سپرده‌ها و غیره) شرکت کنند.

۳. برخی از شیوه‌های کسب و کار برای مسلمانان ممنوع است، همان ممکن است بر غیر مسلمانان ممنوع نباشد. از جمله این موارد می‌توان به تولید و مصرف گوشت خوک و مشروبات الکلی اشاره نمود. بنابراین ریسکِ سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی در این مورد نیز شرکت‌هایی که به نوعی مرتبط با فعالیت‌های غیرمجاز شرعی هستند با ریسک شریعت همراه خواهند بود.

با توجه به تمامی مواردی که در ارتباط با منابع ریسک شریعت فعالیت شرکت‌های مختلط موجود در بازارهای سهام کشورهای اسلامی و غیر اسلامی بیان شد، امروزه محققان شریعت، مقامات نظارتی و دیگر بازیگران تامین مالی اسلامی با ابداع و اجرای معیارها و روش‌هایی درصدد غربالگری شریعت سهام بازارهای مالی مختلف برآمده‌اند. به اینصورت که با توجه به این معیارها و روش‌ها سهام مجاز از نظر شریعت را از غیر مجاز تفکیک نموده و سرمایه‌گذاران مسلمان با دسترسی به این فهرست به راحتی و به دور از ریسک شریعت اقدام به سرمایه‌گذاری در بازارهای سهام بین‌المللی‌ می‌نمایند. بر اساس این راه حل‌ها، شاخص سهام متنوعی ارائه شده که شامل داوجونز ( Dow Jones )، بورس اوراق بهادار فایننشیال تایمز ( FTSE )، شاخص مالی سرمایه بین‌المللی‌ مورگان استنلی ( MSCI ) و استاندارد اند پورز ( S&P ) هستند که معیارهای خود را برای تعیین انطباق با شریعت شرکت‌های سهامی در سطح بین‌الملل توسعه داده‌اند.

غربالگری شرعی اوراق بهادار مالی زمینه توسعه و تعمیق بیش از پیش تامین مالی اسلامی را فراهم نموده هر چند که هم اکنون در ابتدای راه خود است به گونه‌ای که در ارتباط با فقه امامیه تا کنون اقدام عملی در این زمینه صورت نگرفته در صورتی که با توجه به حجم سرمایه‌گذاری هموطنانمان و شیعیان سایر کشورها در بازارهای مالی بین‌المللی‌ به عنوان یک ضرورت برای توسعه تامین مالی اسلامی در نظر گرفته شود.