چطور با سر و شانه معامله کنیم؟

الگوی سر و شانه در بازار های مالی برای تحلیل تکنیکال

شناخت الگو‌های قیمتی برای افرادی که قصد فعالیت تخصصی در بازار‌های سرمایه و کسب سود از آن را دارند، بسیار ضروری و ثمر بخش است. الگوی سر و شانه یکی از متداول‌ترین و پرکاربردترین الگوهای کلاسیک در بازار‌های مالی است که خود به دو نوع الگوی سر و شانه سقف و الگوی سر و شانه کف تقسیم می‌شود. بعد از مشاهده این الگو می‌توان انتظار روندی پرقدرت از سهم را برخلاف جهت روند قبلی داشت.

به جرات می‌توان گفت، الگوی سر و شانه یکی از پرکاربردترین الگوهایی است که هر معامله‌گری با تشخیص صحیح و به موقع آن در انواع بازارهای مالی اعم از: فارکس، ارزهای دیجیتال و بورس ایران به سودهای خوبی دست می‌یابد. با توجه به لزوم آشنایی چطور با سر و شانه معامله کنیم؟ با این الگوی قیمتی در این مطلب بر آن شدیم تا به معرفی الگوی سر و شانه بپردازیم.

الگوی سر و شانه (Head and Shoulder Pattern)

الگوی سر و شانه (Head and Shoulder Pattern) یک اندیکاتور تکنیکالی بازگشتی است که به شکل یک خط کف و سه قله قیمتی است. قله‌های کناری (راست و چپ) ارتفاع مشابه دارند و قله میانی بلندتر از دو قله طرفین خود است. خط کف (خط مبنا) که در اصطلاح با عنوان خط گردن (Neckline) شناخته می‌شود. خطی است که نقاط حاصل از برخورد سر و شانه‌ها را به هم متصل می‌کند. دلیل نام‌گذاری این الگو هم به سبب همین شکل ظاهری قله‌ها است.

در واقع در نمودار قیمت یک دارایی، این الگو به صورت سه قله متوالی تشکیل شده است که قله وسط که سقف قیمتی هم است، بالاتر از دو قله کناری است. قله وسط به مانند سر و قله‌های کناری آن دو شانه را تشکیل داده اند، از این رو این الگو، الگوی سر و شانه نامیده می‌شود.

یکی از معتبر‌ترین الگوها در خصوص بازگشت روندی، الگوی سر و شانه است. این الگو نشان دهنده حرکات قیمت در بازار و احتمال تغییر روند صعودی به روند نزولی است.

به طور کلی الگوی سر و شانه، در تحلیل تکنیکال معکوس شدن روند صعودی به روند نزولی را پیش بینی می‌کند. البته در الگوی سرو شانه وارونه، تبدیل روند نزولی به روند صعودی نیز پیش بینی می‌شود. تحلیل گران تکنیکال بر این باورند که الگوی سر و شانه یکی از قابل اعتماد‌ترین الگوهای تغییر روند است. در الگوی سر و شانه هر چه خط گردن شیب ملایم‌تری داشته باشد، آن خط از اعتبار بیشتری برخوردار است.

الگوهای کلاسیک در تحلیل تکنیکال به دو بخش تقسیم می‌شوند:

الگوهای ادامه دهنده:

الگوهای ادامه دهنده، الگوهایی هستند که در میانه یک روند صعودی یا نزولی ظاهر شده و ادامه دار بودن روند را تایید می‌کنند.

الگوهای بازگشتی:

الگوهای بازگشتی نیز جزو الگوهایی هستند که در پایان یک روند صعودی و یا نزولی به وجود می‌آیند و نشان دهنده تغییر جهت روند هستند.

اجزای تشکیل دهنده الگوهای سر و شانه

سر: بلندترین قله که در وسط نمودار قرار دارد، اصطلاحا سر نامیده‌ می‎شود.

شانه ها: به دو قله با ارتفاع کمتر در طرفین سر و کناره‌های نمودار، شانه گفته می‌شود.

گردن: خطی است که نقاط حاصل از برخورد سر و شانه‌ها را به هم متصل می‌کند.

خط گردن:در الگوی سرو شانه سقف خط گردن خط حمایتی و در الگوی سر و شانه کف خط مقاومتی به شمار می‌رود. با استفاده از خط گردن زمان ورود و خروج از معاملات تشخیص داده می‌شود. زمانی که شانه سمت چپ و راست شکل گرفت، این خط را ترسیم نموده و مبنای معاملات خود قرار می‌دهیم. بعد از ترسیم این خط، فاصله آن با سر اندازه گیری می‌شود و از این فاصله‌ها چطور با سر و شانه معامله کنیم؟ برای خرید و فروش دارایی‌ها استفاده می‌شود.

انواع الگوهای سر و شانه

الگوی سر و شانه سقف (Head and Shoulder Top)

الگوی سر و شانه سقف در انتهای روند صعودی مشاهده می‌شود. این الگو موجب نزولی شدن حرکت قیمت و کاهش چشمگیر قیمت سهم می‌شود.

الگوی سر و شانه معکوس (کف)

نقطه مقابل الگوی سر و شانه، الگوی سر و شانه معکوس یا الگوی سر و شانه کف (Head and Shoulders Bottom) است.

این الگو برخلاف الگوی سر و شانه سقف، تغییر حرکت نزولی قیمت به روند صعودی را پیش بینی می‌کند. زمانی که حرکات قیمتی یک سهم مشخصه‌های زیر را به نمایش بگذارد، الگوی سر و شانه معکوس تشخیص داده می‌شود:

• قیمت به یک دره حرکت می‌کند و سپس با یک حرکت صعودی افزایش می‌یابد.
• دوباره قیمت به سطحی پایین‌تر از دره قبلی حرکت می‌کند و در ادامه حرکت صعودی را در پیش می‌گیرد.
• در ادامه قیمت حرکت کاهشی انجام داده و تا سطح دره اول حرکت می‌کند.
• بعد از همه این روند ها، نمودار قیمت دوباره حرکت صعودی یافته و به سمت سطح مقاومتی تشکیل شده در قله‌های پیشین، حرکت می‌کند.

کسب سود از الگوی سر و شانه کف، فقط در بازار‌های دو طرفه امکان‌پذیر است.

الگوی سر و شانه چه چیزهایی را بازگو می‌کند؟

در یک الگوی سر و شانه، قیمت‌ها روند صعودی طولانی مدتی را طی می‌کنند و به یک قله‌ی جدید می‌رسد. سپس قیمت حرکت نزولی کوچکی را طی می‌کند و یک دره (Trough) ایجاد می‌شود.

قیمت‌ها دوباره در یک روند صعودی حرکت خود را آغاز می‌کنند و یک سقف قیمتی جدیدی را به وجود می‌آورند. سپس وارد روند نزولی می‌شوند.

برای بار سوم قیمت‌ها روند صعودی را انجام می‌دهند و قله جدیدی را می‌سازند. اما قیمت‌ها نهایتا به سطح قله اول رسیده و دوباره حرکت نزولی خود را طی می‌کنند.

حرکات موجود در پَس یک الگوی سر و شانه (بازی طناب کشی)

قیمت سهام، همانند یک بازی طناب کشی است. حرکت صعودی یا نزولی قیمت نتیجه تعداد افرادی است که در دو گروه خریداران و فروشندگان قرار می‌گیرند.

افرادی که بر این عقیده‌اند که قیمت‌ها روند صعودی طی خواهد کرد، خریداران یا گاوها (Bulls) نامیده‌ می شوند. کسانی هم که بر این باورند قیمت‌ها به سطوح پایین‌تر حرکت می‌کنند، فروشندگان یا خرس‌ها (Bears) خوانده می‌شوند.

اگر بیشترین سهامداران یک سهم خرس‌ها (فروشندگان) باشند، قیمت آن سهم سیر نزولی پیدا می‌کند و به سطوح پایین حرکت خواهد نمود. در این هنگام معاله گران برای جلوگیری از ضرر سهام خود را می‌فروشند.

بالعکس چنانچه بیشتر سهامداران و شرکت کنندگان در تعیین قیمت، گاو‌ها (خریداران) باشند، در این صورت قیمت سهام به سمت بالا حرکت می کند. معامله گران برای اینکه از این فرصت معاملاتی استفاده نموده و سود کنند، به خرید سهام اقدام می‌کنند.

در الگوی سر و شانه تشکیل قله اولیه و کاهش قیمتی بعد از آن، بیانگر کاهش قدرت روند صعودی است. در این زمان گاوها می‌خواهند روند صعودی بازار همچنان حفظ شود، و قیمت را به سطحی بالاتر از سطح قله اولیه هل می‌دهند. در این زمان قله جدیدی تشکیل می‌شود که همان بخش سر الگو است.

در این هنگام خرس‌ها در حال قدرت گرفتن هستند. گاوها دوباره تلاش می‌کنند تا قیمت‌ها را به سطوح بالاتر هدایت کنند. اما تنها می‌توانند قیمت‌ها را تا سطح قله اولیه بالا ببرند.

خرس‌ها قدرت را به دست گرفته و قیمت را به سمت پایین حرکت داده و باعث ایجاد روند نزولی در قیمت‌ها می‌شوند.

استراتژی کسب سود

برای اینکه از هر الگویی بیش‌ترین سود ممکن را کسب کنیم، بایستی بعد از تشکیل الگو، نقاط امن ورود به معامله را بشناسیم.

در الگوی سر و شانه ۲ نقطه امن برای ورود وجود دارد:

نقطه امن ورود اول بلافاصله بعد از شکست خط گردن شناسایی شده است.

این نقطه بعد از بازگشت به خط گردن شکسته شده شناسایی می‌شود.

بعد از اینکه الگوی سر و شانه کف مشاهده شد، با ارسال سفارش خرید، ورود به سهم صورت می‌گیرد. زمانی که خط گردن شکسته شد و قیمت رشد کرد، می‌توان با کسب سود پیش‌بینی شده از معامله خارج شد.

بعد از اینکه الگوی سر و شانه سقف مشاهده شد، با ارسال سفارش فروش، ورود به معامله صورت می‌گیرد. زمانی که خط گردن شکسته شد و قیمت کاهش یافت، می‌توان با کسب سود پیش‌بینی شده از معامله خارج شد.

Stop loss/Take Profit

حد ضرر:

در الگوی سر و شانه کف، حد ضرر را کمی پایین‌تر از شانه راست در نظر می‌گیرند.

در الگوی سر و شانه سقف، حد ضرر کمی بالاتر از شانه راست در نظر گرفته می‌شود. برخی مواقع شانه راست هم ارتفاع با قله سر قرار می‌گیرد، در این صورت حد ضرر در نزدیکی قیمت سر الگو در نظر گرفته می‌شود، و حد ضرر مطمئن‌تری است.

حد سود:

در الگوی سر و شانه کف، بعد از شکست خط گردن، به اندازه فاصله نقطه رأسی سر از خط گردن، قیمت افزایش می‌یابد. در الگوی و سر و گردن سقف بعد از شکست خط گردن، به اندازه فاصله نقطه رأسی سر از خط گردن، قیمت کاهش می‌یابد. در واقع حد سود در این الگو‌ها به فاصله رأس سر از خط گردن بستگی دارد.

نحوه شناسایی الگوی سر و شانه

همانطور که می‌دانیم این الگو از سه قله تشکیل شده است که قله وسط بلندتر از دو قله کناری است. شانه چپ و راست نهایتا تا میانه شانه سر هستند.

خط گردن را به گونه‌ای که کف‌های سه قله را به یکدیگر وصل کنند، می‌کشیم. حال در الگوی سر و شانه نزولی منتظر شکست خط گردن به سمت پایین می‌مانیم. در الگوی سر و شانه کف نیز منتظر شکست خط گردن به سمت بالا می‌مانیم.

نکته: در بسیاری از موارد هر شانه از چندین ریز قله تشکیل شده است، از این رو شناسایی این الگو چندان نیز ساده نیست. تنها با تجربه می‌توان این الگو‌ها را تشخیص داد.

سخن پایانی

استفاده از تحلیل تکنیکال و الگوهای ایجاد شده در نمودار قیمت دارایی ها، نقش مهمی در پیش بینی روند‌ها در بازار دارند. الگوی سر و شانه یکی از پرکاربرد‌ترین و معتبر‌ترین الگو‌های تحلیل تکنیکال است که به صورت تجربی تشخیص داده می‌شود. پس از وقوع الگو‌های سر و گردن، جهت‌گیری خاصی در روند قیمت یک دارایی صورت می‌پذیرد.

الگوهای سر و شانه نمودار‌های تحلیل تکنیکال هستند که از سه قله تشکیل شده‌اند که قله وسط بلندتر از دو قله کناری است. خطی که نقاط حاصل از برخورد سر و شانه‌ها را به هم متصل می‌کند خط گردن نامیده می‌شود.

الگوی سر و شانه به نوع الگوی سر و شانه سقف و الگوی سر و شانه کف تقسیم بندی می شوند.

الگوی سر و گردن در انتهای یک روند نزولی پدید می‌آید و موجب حرکت صعودی روند قیمت‌ها و رشد قیمت سهم می‌شود. الگوی سر و شانه کف یا معکوس هم تغییر حرکت نزولی قیمت به روند صعودی را پیش بینی می‌کند.

الگوی سر و شانه معکوس چیست؟ معرفی کامل الگوی IHS در معاملات رمز ارزها

تریدرهای حوزه رمزارز و سهام، الگوی الگوی سر و شانه معکوس یا همان IHS را به عنوان سیگنال پیش از شروع تغییر روند و آغاز بازار گاوی (روند صعودی بازار) به حساب می‌آورند. الگوی سر و شانه یا H&S یک الگوی معکوس‌کننده روند در تحلیل تکنیکال است؛ بدین معنی که اگر در یک روند صعودی دیده شد، روند نزولی خواهد شد و الگوی سر و شانه معکوس یا IHS نیز در پایان یک روند نزولی ساخته می‌شود و پایان این روند را نشان می‌دهد. در این مقاله، به معرفی الگوی Inverse Head and Shoulders، تشخیص روند صعودی، نحوه محاسبه اهداف قیمتی با استفاده از این الگو و محدودیت‌های آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

الگوی سر و شانه معکوس چیست؟

زمانی که قیمت‌ها در حال ریزش هستند، احساسات بازار به سمت منفی سوق پیدا می‌کند و ترس افراد در بالاترین حد خود قرار دارد. جالب است بدانید که درست در همین مواقع الگوی معکوس هد اند شولدرز (IHS) خود را نشان می‌دهد. الگوی IHS از نظر ساختار شبیه به الگوی معمول H&S است، اما شکلی کاملا برعکس دارد. این الگو پس از شکل‌گیری کامل، نشان‌دهنده پایان روند نزولی بوده و آغاز بازار صعودی را نوید می‌دهد.

الگوی هد اند شولدرز معکوس به نوعی یک فرم وارونه است که پس از پایان یافتن روند نزولی شکل می‌گیرد. این الگو دارای یک بخش Head (سر)، یک Shoulder (شانه) سمت چپ و یک شانه راست است و همگی این بخش‌ها به صورت وارونه تشکیل می‌شوند و زیر خط گردن (Neckline) به وجود می‌آیند. وقوع شکست در بخش بالایی خط گردن موجب تکمیل و تثبیت الگو شده و نشان‌دهنده بازگشتن روند نزولی به روند صعودی است.

همانطور که در شکل بالا نیز نمایش داده شده است، ارزش دارایی مورد نظر ما در یک روند نزولی قرار دارد؛ اما پس از کاهش قیمتی قابل توجه، به نظر می‌رسد که خریداران این دارایی بر این باور هستند که قیمت به سطح جالب توجهی رسیده و خرید در کف قیمت را آغاز می‌کنند. هنگامی که میزان تقاضا از عرضه پیشی بگیرد، دارایی مورد بحث ما وارد زمینه شکل‌دهی به اولین بخش شولدر چپ شده و قیمت وارد روند افزایشی خود می‌شود.

تریدرها در طول روند نزولی به صورت گروهی دارایی‌های خود را به فروش می‌رسانند. خرس‌ها (تریدرهایی بر روی روند نزولی بازار سرمایه‌گذاری می‌کنند یا اصطلاحا شورت می‌کنند) نیز پس از بازگشتن بازار از روند نزولی خود به شدت فروش خود را به انجام می‌رسانند و این امر موجب سقوط قیمت به میزانی پایین‌تر از اولین کف قیمتی شده و کف قیمتی جدیدی شکل می‌گیرد. گاو‌ها (افرادی بر روی صعودی بودن روند بازار سرمایه‌گذاری می‌کنند) از طرف دیگر در این کف قیمتی خرید کرده و بخش سر الگو را شکل می‌دهند. هنگامی که قیمت به قله قبلی خود یعنی در نقطه توقف پیشین قیمت می‌رسد، دوباره خرس‌ها وارد عمل می‌شوند.

این امر موجب سقوط دوباره قیمت‌ها شده و بخش سوم الگو شروع به شکل‌گیری می‌کند و در اولین کف قیمتی جدید دوباره شاهد ورود خریداران و خرید تهاجمی آنها هستیم. این ماجرا در حقیقت شانه راست را تشکیل می‌دهد. سپس قیمت دوباره رو به افزایش پیش می‌رود و این گاوها هستند که مسئولیت هدایت کردن آن به بالای خط گردن و تکمیل الگو را به عهده دارند.

از اینجا به بعد، خط گردن در نقش کف جدید قیمتی عمل خواهد کرد؛ زیرا این در حقیقت خط مقاومتی است که تریدر‌ها در آن نقطه خرید کرده و چنین مقاومتی را حمایت می‌کنند. این در حقیقت سیگنالی برای شروع روند صعودی جدید خواهد بود.

شناسایی روند صعودی جدید با استفاده از الگوی IHS

در تصویر بالا می‌بینیم که بیت کوین از زمان تشکیل سقف قیمتی بومی ۱۳۹۷۰ دلار در ۲۶ ژوئن سال ۲۰۱۹ (۵ تیر ماه سال ۱۳۹۸) در روند نزولی بود. در این هنگام خریداران وارد عرصه شده و از نزول قیمت در سطح حمایتی ۷۰۰۰ دلار تا ۶۵۰۰ دلار جلوگیری کرده و شانه سمت چپ الگوی سر و شانه معکوس را تشکیل دادند. این موضوع موجب آغاز شدن فرایند بهبود بازار و رسیدن قیمت به ۱۰۴۵۰ دلار شد. در این سطح، گاوهایی که در کوتاه مدت ترید می‌کنند سود خود را کسب کرده و خرس‌ها نیز فرایند پوزیشن گرفتن شورت (استفاده از قراردادهای آتی و بستن قرارداد خود بر روی ریزش قیمت ارز مورد نظر) خود را با هدف برگشتن به روند نزولی آغاز کردند.

در نهایت، فروش شدید این دارایی توسط افراد موجب شکسته شدن خط حمایتی شده و جفت ارز بیت کوین/تتر (BTC/USDT) در ۱۳ مارس سال ۲۰۲۰ (۲۳ اسفند ماه سال ۱۳۹۸) به قیمت ۳۷۸۲ دلار رسید. گاوها از طرف دیگر این رویداد را غنیمت شمرده و آن را به عنوان فرصت خرید به حساب آوردند و همین امر موجب بازگشتن بازار و بهبود قدرتمندانه و رسیدن قیمت بیت کوین به ۱۰۴۵۰ شد. این بخش موجب شکل گرفتن بخش سر در الگوی مورد بحث ما شد.

اما شانه چطور با سر و شانه معامله کنیم؟ سمت راست بسیار کم‌عمق بود و دلیل این امر کاهش فشار فروش و عدم صبر کردن گاوها برای خرید دوباره در اصلاحات عمیق‌تر بود. در نهایت، گاوها موفق شدند تا در ۲۷ جولای سال ۲۰۲۰ (۶ مرداد ماه سال ۱۳۹۹) قیمت را به سطحی بالاتر از خط گردن هدایت کرده و الگوی سر و شانه را کامل کنند. زمانی این الگو تکمیل می‌شود که شکست (Breakout) چطور با سر و شانه معامله کنیم؟ در منطقه خط گردن اتفاق بیافتد؛ پس از این شکست، معمولا قیمت دوباره به محدوده Neckline باز می‌گردد و آن را تست می‌کند (که به آن پولبک (Pullback) می‌گویند) تا یک سطح حمایتی برای خود بسازد و پس از آن، روند صعودی را ادامه می‌دهد.

خرس‌ها بسیار تلاش کردند تا گاوها را در تله انداخته و قیمت را تا خط گردن کاهش دادند. با وجود اینکه قیمت حتی پایین‌تر از این نیز رفت اما تریدرها اجازه ریزش جفت ارز BTC/USDT به سطح کمتر از ۱۰٫۰۰۰ دلار را ندادند. این در حقیقت بیانگر وقوع تغییراتی در احساسات افراد و روانشناسی بازار است. خریداران نیز با افزایش فشار و بالا بردن قیمت و رد شدن آن از ۱۲٫۵۰۰ دلار موجب افزایش حرکت صعودی بازار شدند.

محاسبه اهداف قیمتی الگوی هد اند شولدرز معکوس

برای محاسبه هدف کف قیمتی الگوی سر و شانه معکوس، عمق را از خط گردن تا پایین‌ترین نقطه محاسبه کنید، تا سر تشکیل می‌شود. در مثال بالا، خط گردن در حدود ۱۰۴۵۰ دلار قرار دارد و با کم کردن کف قیمتی ۳۷۸۲.۱۳ دلار از آن، به عمق ۶۶۶۷.۸۷ دلاری دست پیدا می‌کنیم.

سپس با افزودن این مقدار به سطح شکست در مثال بالا به حدود عددی ۱۰۵۵۰ دلار می‌رسیم. در حقیقت این هدف را در سطح ۱۷۲۱۷.۸۷ دلار تعیین می‌کند. هنگامی که روند از نزولی به صعودی تغییر پیدا می‌کند، ممکن است ریزش قیمتی کمی را تجربه کنیم و یا حتی به سطحی بالاتر از هدف مورد نظر دست بیابیم. بنابراین، تریدرها باید هدف محاسبه شده را تنها به عنوان یک راهنما در نظر داشته باشند و پوزیشن خود را با رسیدن به هدف مورد نظر به خطر نیاندازند و دارایی خود را با عجله به فروش نرسانند.

روش دیگری برای محاسبه اهداف قیمتی IHS، این است که در قسمت‌هایی از دو شانه چپ و راست که قیمت معکوس شده، یک خط روند رسم کنید تا خط گردن شما به دست بیاید. سپس با استفاده از ابزار Cursor Cross در تریدینگ ویو، میزان پیپ سر تا نک‌لاین را اندازه بگیرید. نصف این میزان به عنوان هدف H/2 و کل این مقدار با عنوان هدف H در نظر گرفته می‌شود. به عبارتی دیگر، هدف سر و شانه معکوس ، به اندازه سر تا گردن است؛ اما برخی اوقات این مقدار رشد نمی‌کند؛ بنابراین بسیاری از تریدرها اندازه H/2 را به عنوان تارگت خود قرار می‌دهند.

احتمال شکست در الگوی سر و شانه معکوس

هیچ یک از الگوها در شکست روندهای مختلف به موفقیت کامل دست پیدا نمی‌کنند و لازم است تا تریدرها تا پایان شکل‌گیری الگو و تکمیل آن برای آغاز معاملات خود صبر کنند. برخی اوقات، ساختار الگو شکل می‌گیرد، اما شکست روند اتفاق نمی‌افتد. درست در همین هنگام است که تریدرهایی که معاملات خود را پیش از تکمیل روند آغاز می‌کنند به دام می‌افتند.

به عنوان مثال می‌توان به چطور با سر و شانه معامله کنیم؟ روند قیمت LINK اشاره کرد که در ۲۹ ژوئن ۲۰۱۹ (۸ تیر ماه سال ۱۳۹۸) با قیمت ۴.۵۸ دلار وارد روند نزولی شد و اصلاح خود را آغاز کرد. خریداران نیز تلاش کردند تا کاهش قیمت را در ناحیه ۲.۲۰ دلار تا ۲.۰۰ دلار متوقف کنند. این امر موجب تشکیل یک الگوی هد اند شولدرز معکوس شد که در تصویر بالا می‌توانید مشاهده کنید.

با وجود اینکه حد قیمتی در ۱۹ آگوست ۲۰۱۹ (۲۸ مرداد ماه سال ۱۳۹۸) به محدوده خط گردن رسید، اما خریداران نتوانستند آن را به بالاتر از این حد برسانند. به همین دلیل الگوی تشکیل شده تکمیل نشد.

جفت ارز LINK/USDT در این نقطه از حد قیمتی نک‌لاین برگشت و به سطحی پایین‌تر از سر و در نقطه ۱.۹۶ دلار قرار گرفت و الگو را نامعتبر کرد؛ این ماجرا موجب به دام افتادن تریدرهایی شد که احتمالا در انتظار معکوس شدن روند نزولی، خرید خود را به ثبت رسانده بودند.

نکات کلیدی در الگوی سر و شانه معکوس

الگوی سر و شانه می‌تواند ابزار مفیدی برای تریدرهایی باشد که به دنبال همراه شدن با روند صعودی در حال آغاز هستند. لازم به ذکر است که در این رابطه نکات مهمی وجود دارند که به یاد داشتن آنها خالی از لطف نیست.

• در ابتدا باید تا تکمیل الگو صبر کنید و پس از شکسته شدن خط گردن و بسته شدن کندل استیک در بالای آن اقدام به خرید کنید. حجم معاملات زیاد در زمان شکسته شدن نک‌لاین، روند صعودی را بیشتر از زمانی که حجم معاملات کمتر است، تحکیم می‌کند.

• هنگامی که یک روند معکوس می‌شود، به صورت کلی برای مدت زمان نسبتا زیادی به پیشروی خود ادامه خواهد داد. بنابراین، تریدرها نباید برای خالی کردن پوزیشن‌های خود پس از رسیدن قیمت به حد پیش‌بینی شده عجله داشته باشند. در سایر مواقع نیز ممکن است الگوی هد اند شولدرز تشکیل شود؛ اما به سرعت مسیر خود را تغییر داده و با سقوط قیمتی مواجه می‌شویم. تریدرها باید پیش از هر اقدامی با دقت بالایی سایر اندیکاتورها و عملکردهای قیمتی را نیز مورد بررسی قرار دهند.

• شما می‌توانید سفارش خرید خود را به صورت Buy Stop‌ قرار دهید، تا به محض شکسته شدن خط گردن، پوزیشن شما باز شود. این باعث می‌شود که شما بتوانید از مومنتوم قوی قیمت بهره ببرید. اما یکی از معایب این روش این است که ممکن است شما با شکست فیک یا Fakeout مواجه شوید؛ یعنی پس از شکست خط روند و باز شدن پوزیشن خرید شما، قیمت در جهت معکوس حرکت کند.

معایب الگوی سر و شانه معکوس

سر و شانه معکوس یکی از قدرتمندترین الگوهای ترید در بازار رمز ارزهاست. اما درست مانند تمامی الگوهای تحلیل تکنیکال، معایبی نیز دارد:

• شما باید یک الگوی IHS را پیدا کنید و آن را تا زمان تکمیل شدن، تماشا کنید. شما نباید قبل از تکمیل این الگو اقدام به باز کردن پوزیشن کنید؛ زیرا ممکن است یک الگوی دیگر با نتایج دیگر باشد و یا یک سر و شانه معکوس شکست خورده باشد. بنابراین، احتمالا باید زمان زیادی را تا تکمیل این الگو منتظر باشید.
• هد اند شولدرز معکوس همیشه درست کار نمی‌کند و ممکن است به محض شکست خط گردن یا حتی بالاتر از آن، قیمت مجددا برگردد و روند نزولی را ادامه دهد. برای همین، حتما باید از حد ضرر (Stop Loss) استفاده کنید.

• حد سود یا اهداف قیمتی مد نظر شما، همیشه قابل دستیابی نیستند. بنابراین همیشه باید متغیرهای بازار را در نظر بگیرید و اگر احساس خطر کردید، از پوزیشن خارج شوید.
• این الگو همیشه قابل معامله نیست؛ برای مثال، اگر در طی یک اتفاق ناگهانی، قیمت ریزش کند و شانه سمت راست پایین‌تر از سر ایجاد شود، این الگو دیگر سر و شانه معکوس نیست. به همین دلیل، شما نباید قبل از تکمیل شدن IHS اقدام به ترید کنید.
• اگر یک تریدر تازه‌وارد باشید، تشخیص این الگو برای شما مقداری دشوار خواهد بود.
• نسبت ریسک به ریوارد در الگوی سر و شانه معکوس همیشه باب میل نیست و ممکن است میزان ریسکی که متحمل می‌شوید، بیشتر از میزان ریوارد شما باشد.

جمع بندی

الگوی سر و شانه معکوس یکی از قدرتمندترین الگوها در تحلیل تکنیکال است. این الگو معکوس شدن قیمت، از روند نزولی به صعودی را نشان می‌دهد. ترید با الگوی IHS نیاز به مقداری تجربه دارد و تشخیص آن برای افراد تازه‌وارد چندان راحت نیست. برای باز کردن پوزیشن با استفاده از هد اند شولدرز معکوس، شما باید منتظر بمانید تا الگو تکمیل شود و خط گردن شکسته شود. در این مقاله، به به معرفی الگوی Inverse Head and Shoulders، نحوه تشخیص روند صعودی، محاسبه اهداف قیمتی و محدودیت‌های آن پرداختیم.

الگوی سر و شانه در تحلیل تکنیکال

برای کسب سود از بازار سرمایه، آشنایی با الگوهای قیمتی مانند الگوی سر و شانه می‌تواند بسیار کارآمد و مفید باشد. به همین دلیل، هر کسی که قصد دارد وارد فعالیت‌های تخصصی در این بازار شود، باید با این الگوهای قیمتی آشنا شود.

الگوی سر و شانه یکی از مهم‌ترین الگوهای قیمتی است که در تحلیل تکنیکال کاربرد بسیار زیادی دارد. این الگو جزء الگوهای بازگشتی محسوب می‌شود و بسیار مورد توجه معامله‌گران و تحلیلگران قرار دارد.

در فرایند تحلیل تکنیکال، تحلیلگران سعی می‌کنند تا الگوهای تاریخی رفتار قیمت سهام یا دارایی را شناسایی کنند. به این ترتیب، بعد از بررسی عملکرد روند قبلی قیمت سهام، داده‌های جاری مربوط به آن را بررسی می‌کنند. بعضی از این الگوها حاکی از برگشت مسیر و روند قیمت سهام هستند و ما همیشه در پی جستجوی چنین الگوهایی هستیم تا با خرید سهم، سود کرده و یا با فروش به موقع آن، از زیان پیشگیری کنیم. چنین الگوهایی “الگوهای بازگشتی قیمتی” نامیده می‌شوند.

یکی از معروف‌ترین الگوهای بازگشتی الگوی سر و شانه (Head and Shoulders Pattern) است که معمولاً پس از مشاهده آن می‌توان انتظار داشت که سهم حرکت پرقدرتی بر خلاف جهت روند قبلی داشته باشد. الگوی سر و شانه در تحلیل تکنیکال نشان‌دهنده تغییر روند از حالت صعودی به نزولی است. در کل، این الگو به دو نوع الگوی سر و شانه سقف و الگوی سر و شانه کف تقسیم می‌شود.

قسمت‌های تشکیل‌دهنده الگوی سر و شانه:

• سر: این الگو از سه قله تشکیل شده که بلندترین آنها که همیشه در وسط دیده می‌شود، اصطلاحاً “سر” نامیده می‌شود.
• شانه: به دو قله یا دره مجاور در این الگو “شانه” می‌گویند که همیشه نسبت به سر، ارتفاع کمتری دارند.
• خط گردن: در الگوی سر و شانه، به خطی که نقاط حاصل از برخورد سر و شانه‌ها را به هم وصل می‌کند، “خط گردن” گفته می‌شود. هر چه شیب این خط کمتر باشد، از اعتبار بیشتری برخوردار است.

انواع الگوهای سر و شانه

1. الگوی سر و شانه سقف

این الگو در پایان روند صعودی دیده می‌شود و موجب نزولی شدن روند و کاهش قابل‌توجه قیمت سهم خواهد شد. کسب سود از الگوی سر و شانه سقف تنها در بازارهای دوطرفه ممکن است.

الگوی سر و شانه

قبل از انجام هر معامله، حین تحلیل تکنیکال مهم است که اجازه دهید یک نمودار سر و شانه کامل شود. اگر الگو در فرایند شکل گیری خود قرار دارد، نباید توسعه یافتن کامل آن را تصور کنید. بازار ممکن است بی ثبات باشد و تغییر کند زیرا تغییر روند در فارکس یک امر بدیهی است، بنابراین به یاد داشته باشید که روندها را در حین پیشرفت تماشا کنید و صبور باشید. سعی کنید از پیش بینی بیش از حد گرفتار نشوید تا الگوی سر و شانه در فارکس شما را به اشتباه نیندازد.

برای معاملات آینده خود از قبل یک برنامه ریزی و استراتژی داشته باشید تا به هنگام شکسته شدن یقه، آمادگی حرکت به جلو را چطور با سر و شانه معامله کنیم؟ داشته باشید. مراقب متغیرهایی باشید که ممکن است نیاز به تغییر ورودی‌ها، توقف‌ ها و اهداف سود شما را داشته باشند.

برای نقطه ورود و خروج در فارکس جایگزین وجود دارد که معامله‌ گران اغلب آن را انتخاب می‌کنند، با این حال، به دقت، صبر و اقدام سریع در زمان مناسب نیاز دارد. معامله‌ گرانی که نقاط جایگزین را مدنظر قرار می دهند، ضمن تماشای الگوی سر وشانه، بعد از اینکه خط گردن شکسته شد منتظر حرکت قیمت ها به سمت بالا یا کمی بالاتر از خط گردن می مانند. این یک تجارت محافظه کارانه تر است که اغلب به معامله گر این امکان را می دهد که با قیمت مطلوب تری وارد شود. با این حال، این احتمال وجود دارد که شما منتظر یک اصلاح باشید که هرگز ایجاد نمی شود و بنابراین فرصت معاملاتی را به طور کلی از دست بدهید.

چگونه می توان یک الگوی سر وشانه درست کرد؟

سر و شانه از دو شانه و یک سر تشکیل می شود که به ترتیب، شانه چپ، سر و سپس شانه راست قرار دارند. این الگو نشان دهنده یک خط پایه دارای سه قله است. بلندترین آنها قله میانی می باشد. شانه چپ با کاهش قیمت و به دنبال آن پایین و به دنبال آن افزایش متعاقب مشخص شده است. سر با کاهش قیمت دوباره تشکیل شده است و پایین تر را تشکیل می دهد. سپس زمانی که قیمت یک بار دیگر افزایش یافت، شانه سمت راست ایجاد می‌شود، سپس پایین می‌آید و پایین سمت راست را تشکیل می دهد.

صاحب نظران میگویند که الگوی سر و شانه، نشان دهنده معکوس روند صعودی به نزولی است و در واقع می گوید که روند صعودی در حال رسیدن به پایان خود است. سرمایه گذاران این الگو را بسیار قابل اعتماد می دانند و از آن به عنوان یکی از بهترین الگوهای معکوس روند یاد می کنند.

آیا الگوی سر وشانه صعودی است؟

الگوی نمودار سر و شانه یک الگوی معکوس است و اغلب در روندهای صعودی دیده می شود. اما هیچ قطعیتی درمورد صعودی بودن سر وشانه وجود ندارد. زیرا شکل گیری این نمودار نشان دهنده معکوس شدن روند بازار است بنابراین در روند های نزولی نیز دیده می شود. قیمت از طریق ناحیه شانه و ناحیه سر حرکت می کند و الگوی معکوس بازار را نشان می دهد. شکل گیری شانه بعد از یک دوره صعودی آشکار در بازار، زمانی که قیمت افزایش و به دنبال کاهش می‌یابد، انجام می شود. هنگامی که قیمت دوباره افزایش می یابد، “سر” تشکیل می شود و یک قله بلند بالاتر از سطح اولین شکل گیری شانه ایجاد می کند و الگوی سر و شانه صعودی را شکل می دهد. از این نقطه قیمت کاهش می یابد و شانه دوم را ایجاد می کند که معمولاً از نظر ظاهری شبیه به شانه اول است.

الگوی معکوس اساساً یک شکل سر و شانه است که ساختار وارونه دارد. یک دره (شانه) به دنبال آن یک دره حتی پایین تر (سر) و سپس یک دره بلندتر دیگر (شانه) تشکیل می شود. این تشکیلات پس از حرکات رو به پایین طولانی یعنی الگوی سر و شانه نزولی ایجاد می شوند.

تصویر بالا یک الگوی سر وشانه معکوس را به شما نشان می دهد. همانطور که مشاهده می کنید این درست مانند یک نمودار سر و شانه است، اما برعکس شده است.

زمانی که شکل گیری الگوهای سر وشانه ها در جهت مخالف رخ دهد، معکوس شدن بازار و تغییر روند از نزولی به صعودی را نشان می دهد. شکل وارونه ای که در الگوی سر و شانه نزولی رخ می دهد، دقیقا برعکس الگویی است که قبلا توضیح دادیم یا به عبارت دیگر، یک سر و شانه وارونه است.

بنابراین الگوی سر وشانه معکوس سیگنالی است مبنی بر اینکه بازار در حال گذار از روند نزولی به روند صعودی است.

چرا از الگوی سر و شانه استفاده کنیم؟

سر وشانه در میان معامله گران محبوبیت فراوانی دارد زیرا توانایی منحصر به فردی دارد که به آنها کمک می کند تا تخمین های هدف قیمت را پس از تکمیل الگو و در نهایت عبور از خط گردن تعیین کنند. همچنین به معامله گران امکان می دهد تا سفارش های توقف ضرر را انجام دهند. در رابطه الگوی سر و شانه سقف، می توان گفت که استاپ ها اغلب بالاتر از قیمت بالای سر قرار می گیرند. با سر و شانه معکوس، استاپ ها معمولاً زیر قیمت پایینی که توسط الگوی سر شکل می گیرد، قرار چطور با سر و شانه معامله کنیم؟ می گیرند.

با تمام مزایای الگوی سر و شانه سقف، باید بدانید که هدف سود همیشه محقق نمی شود، بنابراین معامله گران ممکن است بخواهند چگونگی تأثیر متغیرهای بازار بر خروج آنها از اوراق بهادار را به دقت تنظیم کنند. همچنین باید بدانید که سر و شانه همیشه و در هر موقعیتی قابل معامله نیست. به عنوان مثال، اگر به دلیل یک رویداد غیرقابل پیش‌بینی، افت شدیدی روی یکی از شانه‌ها وجود داشته باشد، احتمالاً اهداف قیمت محاسبه‌ شده مورد هدف قرار نخواهند گرفت.

سخن پایانی

الگوی سر و شانه نزولی و صعودی در هر تایم فریم دیده می شود و به صورت بصری قابل مشاهده هستند. گاهی اوقات الگوی کامل، ورودی‌ ها، توقف‌ ها و اهداف سود را ارائه می‌کند و اجرای یک استراتژی معاملاتی را آسان می‌کند. اجزای تشکیل دهنده سر و شانه به ترتیب یک شانه چپ، سپس یک سر و به دنبال آن یک شانه راست هستند. شکستگی خط گردن متداول ترین نقطه ورود به شمار می رود. در الگوی سر و شانه سقف، استاپ ها اغلب بالاتر از قیمت بالای سر قرار می گیرند و در الگوی معکوس، استاپ ها زیر قیمت پایینی که به وسیله الگوی سر شکل می گیرد، قرار می گیرند. الگوهای سر و شانه از نظر تاریخی نشان داده اند که در فضایی که به طور مشخص غیرقابل پیش بینی است، نسبتاً قابل اعتماد هستند. همچنین یکی از قابل تشخیص ترین الگوهای نمودار است. هیچ الگوی نموداری در 100٪ مواقع پیش بینی کننده دقیقی نیست، اما زمانی که سر و شانه به درستی سیگنال یک تغییر روند اصلی را می دهد، نشان دهنده یک فرصت سود بزرگ است. بدیهی است که الگوی سر و شانه مانند سایر الگوها کامل و بی نقص نیست. با این حال می تواند روش و راه حلی برای معامله با توجه به حرکات و روند قیمت ها ارائه دهد.

الگوی سر و شانه سقف و کف چیست؟

الگوهای زیادی در تحلیل تکنیکال وجود دارند که شناخت آن‌ها می‌تواند کمک زیادی در جهت انجام تحلیل و معامله‌های بهتر باشد. الگوهای چطور با سر و شانه معامله کنیم؟ نموداری در بازارهای مالی به 2 نوع الگوهای بازگشتی و الگوهای ادامه دهنده تقسیم می‌شوند. در الگوهای بازگشتی همان‌طور که از اسمش پیداست روند قیمت بعد از پدیدار شدن این الگوها تغییر می‌کند و خلاف روند قبلی حرکت می‌کند. الگوی سر و شانه سقف و کف، الگوی سقف و کف دوقلو نمونه‌هایی از این الگوهای بازگشتی هستند. در الگوهای ادامه دهنده همانطور که از اسمش پیداست روند قبلی قیمت پس از پدیدار شدن این الگوها ادامه می‌یابد و در واقع قیمت پس از روند گرفتن با نمایان شدن این الگوها فاز استراحتی به خود گرفته و پس‌ از آن در جهت روند قبلی خود حرکت می‌کند. در این مقاله قصد داریم به توضیح الگوی سر و شانه (سقف و کف) بپردازیم. با آکادمی بورسی پشوتن همراه باشید.

معرفی الگوی سر و شانه:

تقریباً می‌توان گفت محبوب‌ترین و معتبرترین الگوی نموداری بازگشتی در تحلیل تکنیکال الگوی سر و شانه است، که کارایی آن به‌مرور زمان و در شرایط مختلفی اثبات شده است. تشکیل این الگو می‌تواند موجب وقوع یک نقطه عطف خیلی مهم یا یک اصلاح قیمت کوتاه مدت و معمولی باشد.

براساس نمودار، الگوی سروشانه کلاسیک (سقف) یک سیگنال نزولی و سروشانه معکوس (کف) نشانه‌ای از احتمال وقوع روند صعودی است.

الگوی سر و شانه سقف

به لحاظ هندسی، الگوی سر و شانه سقف یا کلاسیک از شکل‌گیری سه قله بصورت متوالی تشکیل می‌شود. دومین قله (سر) نسبت به سایرین (شانه‌ها) بلندتر بوده و درنهایت طرحی شبیه به سر و شانه‌های انسان در نمودار به وجود می‌آید. درصورتیکه چنین آرایشی به‌وسیله دره‌ها شکل بگیرد، الگوی سر و شانه کف یا معکوس خواهیم داشت.

این الگو معمولاً پس از یک روند قوی رخ می‌دهد و برحسب شرایط بازار، می‌تواند نشانه‌ای از تغییر تمایلات جمعی و پتانسیل یک بازگشت قیمتی قریب‌الوقوع باشد.

این الگو درپایان یک حرکت صعودی رخ می‌دهد و باعث تغییر جهت بازار و حرکت به سمت نزول قیمت می‌شود.

این الگو از یک سر و دو شانه تشکیل می‌شود که ارتفاع شانه‌ها تقریباً با هم برابر است. البته چطور با سر و شانه معامله کنیم؟ گاهی اوقات ممکن است کمی ارتفاع شانه‌ها هم‌تراز نباشد که در صورت عادی بودن این حالت می‌توان الگوی سر و شانه را قبول کرد. اما توجه داشته باشید که اگر ارتفاع شانه با هم تفاوت غیرعادی داشته باشد، دیگر نمی‌توان نام سر و شانه را بر آن الگو گذاشت.

چگونه بوسیله این الگو معامله کنیم؟

زمانی که حالت کلی الگو را در چارت پیدا کردید، باید منتظر شکسته شدن خط گردن بمانید. بهتر است شکست خط گردن پرقدرت انجام شود و سایر شرایط یک شکست مناسب را داشته باشد. درصورتی‌که قیمت با حرکت بسیار قوی خط گردن را شکست می‌توانید معامله فروش داشته باشید.

اهداف قیمتی الگوی سر و شانه سقف:

برای مشخص کردن هدف قیمتی این الگو باید فاصله خط گردن تا قله (قسمت سر الگو) اندازه بگیرید و آنرا از ناحیه شکست خط گردن کم کنید تا هدف الگو بدست آید.

مثالی از الگوی سر و شانه سقف در بورس:

با توجه به الگوی سرشانه فوق وقتی قیمت این الگو را تکمیل می‌کند بعد از شکست خط گردن قیمت به اندازه هدف احتمالی ریزش می‌کند.

اما خط قرمز رنگ نشانه چیست؟ این خط در واقع خط گردن یا Neck Line می‌باشد و تریگر اصلی ورود به معامله در این الگو، توسط این خط صادر می‌شود.

جریان عرضه و تقاضا در سر و شانه سقف:

تحلیل دقیق جریان عرضه و تقاضای حاکم بر روند شکل‌گیری الگوی سر و شانه در حالت کلاسیک نشان‌دهنده این است که در ابتدا خریداران بر بازار تسلط داشته و قیمت را تا سطح مشخصی افزایش داده‌اند، سپس تعدادی از فروشندگان با عرضه سهام خود موجب کاهش قیمت‌ها شده و اولین قله در نمودار تشکیل می‌شود. در ادامه با توجه به اینکه هنوز خریداران امید به صعود قیمت دارند، با افزایش حجم سفارشات خرید و عقب‌نشینی فروشندگان، بازار دوباره شروع به رشد خواهد نمود. این بار به دلیل تقویت انتظارات مثبت در میان معامله گران و با استناد به اتمام اصلاح قیمتی و آغاز موج جدید صعودی، جریان ورودی پول تقویت‌شده و سطح مقاومتی پیش رو (قله قبلی) نیز درهم‌شکسته و قیمت نقطه بالای جدیدی در نمودار ثبت می‌کند.

سپس با توجه به صعود قیمت‌ها، برخی خریداران قبلی به منظور محافظت از سود، اقدام به فروش نموده و در همین حین با اضافه شدن سایر فروشندگان، قیمت کاهش‌یافته و به سطح حمایتی (قله یا مقاومت قبلی که بر اساس قانون تبدیل سطوح تبدیل به حمایت شده) پیش روی خود می‌رسد که با افزایش فشار فروش این سطح نیز شکسته شده و درنهایت با شکل‌گیری یک موج سنگین نزولی قیمت تا حوالی دره اول سقوط می‌کند.

در این مرحله دوباره تعدادی از خریداران با سفارشات خرید خود موجب صعود قیمت‌ها می‌شوند، با این تفاوت که این روند صعودی دوامی نداشته و پس از صعود تا حدود قله اول، فروشندگان برای سومین بار بر بازار مسلط شده و با فروش‌های خود موجب شکل‌گیری یک روند نزولی قوی می‌شوند. کاهش قیمت حتی با رسیدن به خط روند حمایتی ناشی از اتصال دو دره قبلی که خط گردن نامیده می‌شود نیز متوقف نشده و پس از شکست این سطح با حجم معاملات سنگین، روند نزولی قوی آغاز می‌شود.

الگوی سر و شانه کف

این الگو با نام سر و شانه معکوس نیز شناخته می‌شود و دقیقا تمام موارد این الگو معکوس حالت سر و شانه سقف می‌باشند. اما برای درک بهتر شما دوستان، مجدداً به بررسی این الگو با تصاویر و مثال می‌پردازیم.

این الگو بعد از یک حرکت نزولی شکل می‌گیرد و باعث تغییر جهت حرکت بازار به سمت بالا می‌شود. ساختار این الگو نیز از سه کف تشکیل ‌شده است. کف میانی، عمق بیشتری نسبت به دو کف مجاور خود را دارد و تشکیل دهنده بخش “سر” الگو می‌باشد.

چگونه بوسیله این الگو معامله کنیم؟

پس از تشخیص حالت کلی الگو، باید منتظر شکست خط گردن باشیم. هر چقدر که شکست قوی‌تر انجام شود بهتر است. پس از شکست خط گردن الگو وارد معامله شوید.

اهداف قیمتی الگوی سر و شانه کف یا معکوس:

هدف قیمتی این الگو دقیقا شبیه سر و شانه سقف می‌باشد. یعنی فاصله کف دره (سر الگو) تا خط گردن را با خط عمودی مشخص کنید. و آن را به قیمت محل شکست خط گردن اضافه کنید.

مثالی از الگوی سر و شانه کف یا معکوس در بورس:

با توجه به الگوی سر و شانه فوق وقتی قیمت این الگو را تکمیل می‌کند بعد از شکست خط گردن قیمت به اندازه هدف احتمالی صعود می‌کند.

نکات عمومی مربوط به الگوهای قیمتی

• حین تشکیل یک الگوی نموداری، تغییر حجم معاملات یک ابزار کمکی برای تائید صحت و قدرت الگو است.
• هر کدام از الگوهای قیمتی بر اساس ماهیتشان، یک هدف نموداری از پیش تعیین شده دارند. میزان تحقق این انتظارات، کاملاً به روند بازار بستگی دارد.
• هر چه شکل‌گیری یک الگو مدت زمان بیشتری طول بکشد، انتظار می‌رود که حرکات قیمتی بزرگ‌تری در پیش باشد.
• یکی از بهترین روش‌های تشخیص شکست، افزایش حجم معاملات حین خروج قیمت از نواحی حمایت یا مقاومت است. هنگام استفاده از الگوهای قیمتی، همواره این نکته را در نظر داشته باشید.

آکادمی بورسی پشوتن برای افرادی که قصد ورود به بازار بورس را دارند و یا کسانی که می‌خواهند به‌صورت حرفه‌ای و اصولی از آموزش‌های بورس برخوردار شوند برنامه‌های آموزشی پله به پله‌ای را در نظر گرفته که با آن می‌توانید بدون هیچ‌گونه ابهام و سردرگمی در این مسیر به هدفتان برسید.

کلاس‌های آموزشی آکادمی پشوتن به شرح ذیل می‌باشد:

1. مبانی ورود به بورس در بدو شروع کار
2. دوره‌های پایه بعد از گذراندن کلاس مبانی‌های ورود به بورس
3. کلاس‌های پیشرفته
4. کارگاه‌های تخصصی

این برنامه‌ها ازابتدا شمارا برای ورود به این بازار و درک مبانی آن تا اطلاعات پیشرفته و تخصصی یاری می‌کنند.